'Wie alleen maar gelukkig wil zijn, is tot mislukken gedoemd'

“Het alleen maar leuk willen hebben, leidt sowieso tot moeilijkheden”, vertelt De Wachter. “Volgens mij is het beter een goed mens te willen zijn.” En wat betekent dat dan, een goed mens zijn? “Dat je het geluk van anderen probeert na te streven, en niet dat van jezelf. Vaak gaat dat wel hand in hand, en dat is het leuke eraan. Het eigen egocentrische nastreven van geluk, dat vaak erg oppervlakkig is, leidt tot ongeluk. Dat noemen we de geluksparadox. Het aardse leven is nu eenmaal wisselvallig en soms wat lastig.”

“We leven technologisch en materieel zo goed, dat we de illusie koesteren dat geluk maakbaar en koopbaar is, met een Bongo-bon of via een klik op Zalando. Geluk is een soort sfeer die ons te beurt valt, vaak net op het moment dat we er niet te veel naar zoeken. Je moet het niet te krampachtig achterna willen lopen.”

Er bestaat dus geen ‘recept voor geluk’? “Nee. Soms leidt zelfs een mislukt recept net tot geluk. Omdat je samen was met je vrienden en samen kon lachen om de mislukking. Door elkaar op de voeten te trappen tijdens het dansen en onbedaarlijk de slappe lach te krijgen wordt het soms veel leuker dan wanneer je de perfecte tango danst, tot afgunst van wie staat te kijken. Het ware leven toont zich in de onvolkomenheden.”
Samen zijn met andere mensen is belangrijk, benadrukt De Wachter. Vooral op lastige momenten. “Dan heb je iemand nodig die zegt: ‘Hey, het is wel ok.’ Of: ‘Hey, ’t is niet ok, maar vertel het eens, misschien kunnen we er samen iets aan doen.”

Onlangs verloor dokter De Wachter een vriend. “We waren daar allemaal van aangedaan en hebben er over gepraat met mensen die hem gekend hadden. Dat verbindt. Dat is betekenisvol. Het brengt de overledene niet terug, maar overstijgt dat in iets moois. Ik ben er zeker van dat hij dat ook mooi zou gevonden hebben. Dat is beter dan vluchten en gaan feesten en je heil zoeken in dingen die alleen maar ‘leuk’ zijn. ‘Leuk’ keert op de duur als een boemerang terug in je gezicht. Je moet toegang hebben tot je verdriet, tekort, lastigheid, en daarin samen kunnen zijn met anderen. Dat is de kunst van het leven, denk ik.”

Het leven is geen achtbaan
"Hoe is het mogelijk dat we zo ontevreden zijn in een maatschappij die het zo goed heeft? Zonder oorlog, zonder grote armoede voor de meerderheid, zonder kindersterfte, zonder rampen en epidemieën… We hebben veel welvaart, maar weinig welzijn. Als we de werkelijkheid kunnen lezen zoals ze is, inclusief de lastigheid - die we in het beste geval samen kunnen dragen - dan zullen we ons verbonden en vervuld voelen, en dan hoeven we niet verbitterd te zijn over de tekortkomingen van het leven. Dat is de boodschap die ik wil brengen. Het leven is geen pretpark waar je de hele tijd op een achtbaan zit. Laten we dankbaar zijn voor dit goede leven, de lastigheden niet uit de weg gaan en daar samen over praten. Dat lijkt simpel, maar blijkt in deze tijd heel moeilijk.”

“Ik ben erg voor het geluk, als het gaat over het geluk van de ander. En dat is geen puur altruïstisch gebeuren, want als een ander gelukkig is, ben ik dat ook. Er is niets dat meer deugd doet dan een ander gelukkig te kunnen maken. Of te kunnen troosten, ondersteunen, bewonderen of tegemoet gaan.” 

De zorg als zinvolle sector bij uitstek
De zorgsector is de meest boeiende sector van de wereld, vindt De Wachter. “De zorg zal nooit gerobotiseerd kunnen worden. Er wordt gestreefd naar en gefocust op efficiëntie, meetbaarheid en hygiëne, maar de essentie blijft het menselijk contact. En dat is er steeds minder. De efficiënte zorg dreigt zichzelf in de staart te bijten: door meer efficiënte zorg dreigen we te ontmenselijken.” 
“Burn-out heeft niet te maken met het aantal uren dat je klopt, maar vooral met de appreciatie die je krijgt, of niet krijgt. Met het gevoel of je job zinvol is of niet. Die zinvolheid zit wel in zorg. Zorgen voor anderen, maar ook voor jezelf, voor de planeet, de natuur, een leefbare wereld en context. Dat is de driepikkel waarop ons Die drie zorgopdrachten zijn ook erg met elkaar verbonden. De wereld is een toevallige zinloze plek. Het is een toevallige samenloop van kosmische toestanden. En hier zijn we dan. Op deze bol gesmeten. Het enige wat we kunnen doen is er iets zinvols van maken.”

Psychiatrie als spiegel van de maatschappij
“Mijn werk is luisteren naar mensen, af en toe een vraag stellen, en dan hopen dat we samen op nieuwe ideeën komen”, aldus De Wachter. “Mensen komen niet naar hier als het goed gaat. Wel als ze het moeilijk hebben en hulp zoeken. In de vragen die ik stel, hoop ik dat ze zelf inspiratie kunnen vinden om hun leven anders aan te pakken. Ik wil niet zeggen wat ze moeten doen. Al zijn sommige mensen zo ziek dat ik toch een stukje moet overnemen. Maar meestal is dat niet nodig en kan ik zorgen dat mensen zelf tot inzichten komen. Dat hoop ik met mijn boek ook te doen: mensen tot inzichten laten komen doordat ze er zelf over nagedacht hebben.”

‘De psychiatrie is de spiegel van de maatschappij’, schrijft De Wachter in zijn boek Borderline Times. En: ‘Elke tijd krijgt de patiënten die hij verdient.’ Wat zegt dat dan over deze tijd? “Er zijn zoveel patiënten met borderline stoornis, dat onze hele maatschappij aan borderline lijkt te lijden”, legt De Wachter uit. “Wat patiënten zeggen is van belang. Terwijl veel mensen die patiënten ‘raar’ vinden, en zeggen dat we ze moeten behandelen tot ze weer overeenkomen met de norm. Ik zeg liever dat het erg belangrijk is wat patiënten zeggen, want zij zijn de kanaries in de koolmijn. Het zegt iets over onze maatschappij dat wij nog niet weten. Als een patiënt zegt: ‘Ik ben heel eenzaam, dokter’, dan ga ik niet zeggen: ‘Ga maar naar een relatiebureau.’. Dan vraag ik me af: wat zegt dat over de wereld? Relaties zijn blijkbaar niet zo makkelijk in onze maatschappij, veel mensen worstelen daar mee.” 

Het einde van de normaliteit
“Patiënten en niet-patiënten verschillen veel minder van elkaar dan we allemaal zouden wensen. We zijn sneller over die grens dan we zouden denken. Onze geestelijke gezondheid is erg broos, en niet iedereen is zich daarvan bewust. Ik ben blij dat de patiëntenbeweging mijn boek Borderline Times goed onthaalde. Ze voelen zich gesteund, genormaliseerd en terug in de wereld gebracht. Dat doet me plezier. Want natuurlijk wil ik voor hen zorgen: dat is waarvoor ik gestudeerd heb.” 

“Op de duur krijgen we – met wat gevoel voor overdrijving - allemaal een diagnose of een etiket. De wereld psychiatriseert. We worden allemaal naar de zorg en de therapeut gebracht – waar ellenlange wachtlijsten zijn - om daar te spreken over ons verdriet. En daar krijg je een diagnose, want anders krijg je geen hulp. En wie geen diagnose krijgt, is op de duur abnormaal, want die heeft niets. Die kunnen dan aansluiten bij de depressieven. Dat is wat overdreven, maar de psychiatrie komt op die manier wel meer en meer de maatschappelijke structuur binnenkomt. Binnenkort bestaan er zoveel ziektes dat iedereen zich wel ergens in herkent. En dat betekent het einde van de normaliteit.” 

De Wachter grijpt terug naar het begin van zijn discours: “We moeten ons verdriet en onze zorgen aan elkaar durven tonen, er samen over praten. Eigenlijk een soort vermaatschappelijking van zorg, ja. De moeilijkheden van mensen moeten opnieuw genormaliseerd worden in het gewone leven. Professionele hulpverleners kunnen zich dan wat terugtrekken, omdat die mensen weer meer opgenomen worden in de maatschappij. Zorgen voor anderen is niet makkelijk in tijden waarin het individu zo belangrijk is. Maar we gaan allemaal zelf ook ooit zorg nodig hebben, dus misschien zorgen we nu allemaal maar beter een beetje beter voor elkaar.”