Covid-19 is een onzichtbare maar taaie vijand. Het begrip voor de ingrijpende maatregelen van de overheid is groot, de sterke schouders in de gezondheidszorg zijn verbluffend en de golf van solidariteit en vindingrijkheid is hartverwarmend. We roepen op om ook volop aandacht te hebben voor die andere verborgen maar taaie vijand. We kampen er al heel lang mee en hij dreigt nu een vruchtbare bodem te krijgen: geweld in gezinnen en tegen kinderen. We rekenen op iedereen om deze slachtoffers te blijven bereiken en oplossingen te bieden.
Thuis blijven en afstand houden, brengen risico’s met zich mee wanneer je huis een vijandige omgeving is en je afhankelijk bent van steun van buitenaf.
Eén vrouw op zeven kreeg het afgelopen jaar te maken met geweld door haar (ex-)partner. Bij kinderen en jongeren geeft een op tien tot een op twee scholieren aan slachtoffer te zijn van geweld, verwaarlozing of misbruik. Een meer conservatieve internationale schatting stelt dat 3% van de minderjarigen slachtoffer is van een ernstige vorm van kindermishandeling. Dat is een kind in bijna elke klas.
Stress, (on)macht, controle(verlies), verstoorde relaties, slechte gezinsdynamieken en een veelheid aan problemen liggen doorgaans aan de basis. Het meeste geweld in onze samenleving gebeurt binnen het gezin, in families en onder bekenden.
Crisissen hebben een grotere en andere impact op personen en gezinnen in moeilijkheden. Het normale leven valt stil, de stress en onzekerheid stijgt en gezinsleden zijn extra afhankelijk van elkaar. Daarnaast is er de financiële onzekerheid en het wegvallen van de sociale en institutionele steun. Sluimerend geweld ontvlamt, escaleert of verergert. De isolatie van Chinese gezinnen leidde tot een toename in de geregistreerde gevallen van familiaal geweld door hulporganisaties. Het aantal aan de politie gerapporteerde gevallen in China verdriedubbelde in februari in vergelijking met het jaar voordien. Ook in Vlaanderen dienen zich de eerste signalen aan van meer en complexere probleemsituaties. De effecten van dit alles stoppen niet bij het beëindigen van de crisis, de gevolgen zijn levenslang en beïnvloeden de hele samenleving.
Vanwege de maatregelen vrezen we dat slachtoffers nog minder vaak dan gebruikelijk zullen aankloppen voor hulp. Zij kampen in normale omstandigheden al vaak met gevoelens van schaamte en schuld. De stress, de eenzaamheid en het alleen zitten met problemen in deze moeilijke periode werkt extra traumaklachten in de hand. Het niet face-to-face kunnen werken, werkt zowel naar slachtoffers als plegers remmend.
De solidariteit die we vandaag zien, moet zich ook richten tot kinderen en volwassenen in een onveilige thuissituatie. Een eerste appel is zo aan eenieder die in contact is met kinderen, jongeren en gezinnen in deze situatie. Dit kunnen buren zijn, familieleden, collega’s, vrienden, kinesisten, … Voor kinderen en jongeren gaat het ook om zorgleerkrachten, CLB-medewerkers, klastitularissen, vertrouwenspersonen, jeugdwelzijnswerkers, sportcoaches en anderen.
Onderwijs, kinderopvang, jeugdwelzijnswerk, sport en vrijetijdsbesteding, lokaal sociaal beleid en vele anderen vormen cruciale schakels en kunnen zich hier ook op organiseren. Door engagementen uit te spreken, afspraken te maken, informatie aan te reiken en ook opvang te (blijven) voorzien.
Door regelmatig en proactief (digitaal) contact te houden. Hierbij kan worden gesproken over hoe het gaat thuis, de veiligheid, … en kunnen er afspraken worden gemaakt dat het kind/jongere een sein kan geven als het misgaat. De verschillende overheden kunnen specifieke acties ondernemen om in te spelen op de solidariteit van medeburgers ten aanzien van slachtoffers, op te roepen om er te blijven zijn voor elkaar en extra aandacht te hebben voor personen die zich mogelijks in onveilige situaties bevinden.
Offline en online blijft iedereen zijn verantwoordelijkheid behouden om hulp te bieden. De hulpplicht is essentieel en hulp zou ook fysiek beschikbaar moeten blijven waar dat het meest nodig is. Fysieke contacten met slachtoffers en gezinnen zijn ook in deze tijden soms verantwoord. Er kan nog extra
ingezet worden op afwegingskaders en richtlijnen bij het inzetten van fysieke contacten, ook in de vrijwillige hulpverlening.
De hulpverlening die traditioneel heel erg gericht is op face-to-face contacten en het betrekken van steun uit de omgeving van gezinnen, wordt uitgedaagd om in een mum van tijd anders en digitaal te gaan werken. De creativiteit die we zien ontstaan is bemoedigend en hopelijk blijven de goede
elementen overeind na de Covid-19 maatregelen. Er bestaan al meerdere jaren kaders voor samenwerking tussen hulpverlening, politie en justitie die nu efficiënt en vindingrijk kunnen worden benut. Deze vormen van samenwerking zijn meer dan ooit aan de orde om op deze veiligheid in te zetten. Er zijn ook nog meerdere mogelijkheden om op korte termijn extra oplossingen te creëren. Zo denken we bij wijze van voorbeeld dat lokale, regionale en Vlaamse overheden kunnen samenwerken om een aanbod aan tijdelijke opvangplaatsen te voorzien voor slachtoffers van familiaal geweld en hun kinderen, bijvoorbeeld in een hotel, vormingscentrum of andere. Ook de jeugdhulp kan extra plaatsen realiseren via versnelde screening voor pleegzorg of andere innovatieve initiatieven.
Handen wassen, niezen in je elleboog, afstand houden,… als een mantra kunnen we de maatregelen tegen het coronavirus reciteren. Weet de Vlaming ook hoe hij geweld kan voorkomen als de spanningen hoog oplopen? Zelfzorg, positieve communicatie, time-outs, veilige plekken… er zijn vele manieren waardoor de Vlaming een escalatie van geweld kan voorkomen. Maar wat als het te laat is?
Goed om weten is dat er mogelijkheden voor ondersteuning, professionele hulpverlening en bescherming mogelijk blijven voor familiaal geweld en kindermishandeling. Verschillende instanties voor slachtoffers en daders van familiaal geweld zoeken tijdens deze crisis creatieve oplossingen waardoor ze nog steeds mensen kunnen helpen. De overheid moet vanzelfsprekend alles op alles zetten om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Tegelijk moet de overheid de sociale neveneffecten van zijn maatregelen zo goed mogelijk in kaart brengen. Eén van die neveneffecten is het risico op meer familiaal geweld en kindermishandeling.
Deze opinie wordt ondersteund door Awel, CAW Groep vzw, Child Focus, nupraatikerover.be, vertrouwenscentra kindermishandeling, NVR Nederlandstalige Vrouwenraad.