De musketier in elk van ons
Heldhaftigheid is terug van nooit weggeweest. Mensen doen dat nu eenmaal: hun medemensen redden, helpen en verzorgen, zonder naar zichzelf te kijken. Boven jezelf uitstijgen door jezelf weg te cijferen is een ideaal dat in onze cultuur ontelbare vormen heeft aangenomen. De drie musketiers bijvoorbeeld. Eén voor allen, allen voor één.
De waanzinnig populaire negentiende-eeuwse roman van de Franse schrijver Alexandre Dumas wordt tot op vandaag driftig gekopieerd in strips en Hollywoodfilms. Actiehelden (en-heldinnen) hebben een groot hart, overwinnen tegenslagen en bestrijden het onrecht – en na afloop hebben ze amper een schrammetje op hun wang. Wie zou zich daar niet aan willen spiegelen? Zoals we intussen met zijn allen collectief hebben ondervonden, loopt het leven volgens onvoorspelbare paden. Plots zijn verplegers en verpleegsters toonbeelden van heldhaftigheid. En al die andere mensen die in de luwte hun bescheiden bijdrage aan de samenleving leveren ook. De wereld staat op zijn kop. Silicon Valley is tof. Al die grote geesten en succesvolle ondernemers zijn tof. Maar eigenlijk zijn op dit moment de mensen die onze ouders of grootouders verzorgen in het RVT om de hoek toch vele malen toffer.
In de geschiedenis van het Westen is onbaatzuchtigheid als bron van georganiseerde hulp voor zieken en zwakkeren niet weg te denken. Dat kleurt ook de heldhaftigheid van de drie musketiers. Voor een belangrijk deel is die zorggeschiedenis te danken aan initiatieven die christenen hebben ontplooid. In het recent verschenen Heerschappij. Hoe het christendom het Westen vormde beschrijft de Britse (niet-gelovige) auteur Tom Holland hoe die christelijke moraal een revolutie teweegbracht in de Romeinse samenleving. Tegenover het recht van de sterkste plaatsten de vroege christenen het toen totaal onbegrijpelijke principe dat iedereen over hele wereld gelijk was in de ogen van de schepper. Ook de lamme, de blinde, de oude, de zieke, de verstoten en of de veroordeelde medemens. Christenen begonnen meteen opvang- en ziekenhuizen te bouwen en te pleiten voor sociale rechtvaardigheid. Tom Holland maakt het punt dat onze huidige door en door seculiere samenleving nog steeds een van oorsprong christelijke basismoraal volgt. Uiteraard heb je vele andere niet-Westerse tradities die volop inspireren tot naastenliefde, mildheid en zorg. Ook dat ervaren we nu volop: de hele wereld is aan het helpen en zorgen. Het Westen bezit niet het monopolie van het hart.
De musketier in elk van ons moet op zoek naar nieuwe vormen van heldhaftigheid. In de lange, bevreemdende periode die we zijn binnengetreden, zal het er ook op neerkomen om de zorg nog beter te organiseren. Om de noden van de bevolking beter te begrijpen en de energie van de zorg beter in te zetten. Gezocht: moedige musketiers om kokers, schotten, silo’s, kortsluitingen, lekken, gaten, tekorten, misverstanden en ongelijkheden weg te werken.