Sterke moeders, sterke kinderen

Najima El Kasmi, groepsbegeleidster: “De voorbije 3 jaar kwamen we elke 14 dagen samen met twaalf vrouwen van diverse afkomst. Ik heb zelf een migratieachtergrond en ben dus vertrouwd met thema’s zoals leven tussen twee culturen, de positie van de vrouw in de samenleving en in het gezin, migratie en armoede, de traditie van uithuwelijken en de vrouw aan de haard, de culturele en culinaire gewoonten, de vermenging van sociale druk en religieuze tradities, de band met de familie in het land van oorsprong, de knelpunten bij integratie, structureel en dagelijks racisme, enzovoort. Die gemeenschappelijke achtergrond schept vertrouwen en verbinding. Tegelijkertijd heb ik een ander parcours gelopen dan de meeste Marokkaanse vrouwen, ook een ander parcours dan mijn ouders en mijn man in gedachten hadden. Ondanks alle tradities en sociale conventies ben ik een zelfstandige vrouw die haar eigen weg uitstippelt. Ik heb in mijn leven verschillende keren mensen ontmoet die mij daarin gesteund hebben. Met ‘Sterke Moeders, sterke Kinderen’ hebben we een methodiek ontwikkeld om die steun aan alle jonge vrouwen te kunnen geven.”

Samen sterker worden

Opvoeden is nooit en voor niemand makkelijk, zeker niet in deze tijden waarin regels noch waarheden bestaan die voor iedereen gelden. Iedereen probeert op zijn eigen manier zijn kinderen weerbaar te maken in deze complexe wereld. Wanneer waarden en normen verschuiven, bieden tradities houvast, maar ze verlammen soms ook. Voor kwetsbare mensen zijn de uitdagingen nog groter. Zij trachten te overleven in armoede, met een weinig hoopvol toekomstperspectief. De drempel om aan een vormingsprogramma van 3 jaar deel te nemen is hoog. Kind en Preventie rekruteert haar deelneemsters uit haar kortlopende programma’s voor vrouwen zoals Triple-P, Boekenboot, Aanschuiftafel, enzovoort. Daar leren ze al wat groepswerk is, ze denken er samen na over opvoeding, bespreken knelpunten, leren nadenken over wat ze willen, en leren anders kijken naar overgeleverde waarden en normen. Ondanks hun vaak moeilijke startsituatie, houden deze jonge moeders dit engagement tot het einde vol. Daar zijn verschillende redenen voor zoals: het boeken van successen met betrekking tot hun kinderen, motiveert hen om naar de groep te blijven komen, nieuwe inzichten te verwerven en te blijven oefenen. Hun persoonlijke groeiproces als vrouw is een belangrijke stimulans om niets te missen. De warme betrokkenheid en de vriendschappen die ontstaan, maken van de groep een rustpunt in hun leven, iets om naar uit te kijken.

Drie jaar is lang, het is een intensief proces. Deze groep is gestart met 12 deelneemsters en geëindigd met 11. Eén vrouw moest afhaken wegens verhuis. Dat alle vrouwen zich tot het einde engageerden, geeft aan hoe betekenisvol deze groep was en is in hun leven. Alle vrouwen beschrijven de groep als een levenservaring die hen niet enkel heeft gevormd als moeder, maar ook als vrouw die sterker en veerkrachtiger geworden is. Ze benoemen ook hoe dat komt: door de procesmatige aanpak die vertrekt van wat bij hen leeft, door de interactie in de groep en met de begeleiding, door de veilige leercontext en door het respect voor elkaars eigenheid en cultuur. Ook voor de begeleiding was het een intensief proces: elke 14 dagen de groep bij elkaar krijgen, altijd creatief inspelen op wat er leefde, aandacht hebben voor wat in de levens van de vrouwen gebeurde, veel individuele contacten tussendoor, altijd beschikbaar zijn als het echt nodig was … De begeleiding moest present zijn. Fysiek, maar vooral ook mentaal, telkens weer.

Zelfreflectie als motor tot verandering

Het leerproces van de vrouwen vertrok van vragen zoals: Wie ben ik en wat wil ik? Welke vaardigheden heb ik en welke niet? Wat is mijn referentiekader? Waar wil ik beter in worden? Waar voel ik me goed bij? Pas als iemand contact heeft met zichzelf, kan zij ook een sterke moeder worden. Wat op papier eenvoudige vragen lijken, is in de praktijk vaak confronterend. Er werden zaken in vraag gesteld, zekerheden niet zomaar voor waar aangenomen, keuzes gemaakt die onzeker maakten, confrontaties aangegaan, dingen scherp gesteld. Niet gepamperd. Enkel wie naar zichzelf in de spiegel kan kijken, kan ook zijn kinderen recht in de ogen kijken. Nadenken over zichzelf, deed hen ook nadenken over hun omgeving, over de maatschappij, over heersende waarden en normen en alledaagse leefregels. Ze leerden keuzes maken en daar verantwoordelijkheid voor nemen, telkens met als doel hun eigen welzijn en dat van hun kinderen te bevorderen.
Een opmerkelijk effect van het groepsproces was ook dat alle vrouwen impact begonnen te krijgen op hun omgeving. De vrouwen leerden nieuwe mensen kennen, versterkten hun netwerk, oefenden invloed uit op hun naasten. Thema’s die vroeger onbespreekbaar waren, werden nu wel vrank en vrij aangepakt. Religieuze dogma’s werden niet meer als enige leidraad voor het leven gezien. Deelneemsters die elkaar met argusogen bekeken, werden vriendinnen.
Ze leerden ook terugblikken op gebeurtenissen in hun leven. Ze leerden spiegelen, nadenken en zoeken naar de betekenis en de essentie van wat ze hadden gezien, ervaren, gedacht of gedaan, om van daaruit verder te leren. De leercurve die de deelneemsters doormaakten, kan nooit op korte tijd gerealiseerd worden. Tijd is een belangrijke factor, om vragen te stellen, dingen onder ogen te zien, afwegingen te maken, dingen uit te proberen, riskante keuzes te maken, drempels te overwinnen. Net daarom is ook een veilige leeromgeving zo belangrijk, met individuele nazorg om weerstanden en emotionele reacties te kunnen opvangen. Er waren niet alleen zware momenten. Vaak maakte de groep het leuk en gezellig om alles wat in evenwicht te houden. Elke vrouw kreeg de ruimte om op eigen tempo haar weg te zoeken en ze steunden elkaar om hun eigen leven in handen te nemen. Samen voelden ze zich sterker worden, elk vanuit het eigen groeiende zelfvertrouwen.

De kinderen veranderen mee

Eén van de deelneemsters verwoordde het zo: "In de WhatsApp-groep praten we vaak over wat we willen. Als we zelf sterker staan in ons leven, in onszelf geloven, groeien, veranderen, zijn we een voorbeeld voor onze kinderen. De kinderen zien dat nu al, en dit geeft ons zoveel kracht. Ik voel me in elk geval veel sterker en gegroeid tegenover twee jaar geleden. Ik zie dat ook bij mijn eigen kinderen." Het groeiproces van de vrouwen had een onmiskenbaar effect op hun kinderen. Die kregen meer ruimte om zelf keuzes te maken. Verschillende kinderen schreven zich in voor een jeugdbeweging of dagactiviteit. Zowel jongens als meisjes mochten hobby’s uitoefenen – zeker voor meisjes is dat niet evident. Meisjes mochten ook mee op schoolkamp. De kinderen werden gesprekspartners die verantwoordelijkheid kregen en op een positieve manier leerden overleggen en onderhandelen. Sommigen kozen om naar een andere school te gaan, zelfs naar totaal andere onderwijstypes zoals een Freinetschool, Leefschool, Steinerschool en KSO. Hun gedrag thuis en op school verbeterde, hun schoolresultaten ook. Ze kregen steeds meer positieve reacties uit hun omgeving, wat hen motiveerde om verder te gaan op de ingeslagen weg. De kinderen gaven zelf aan dat ze zich meer gehoord voelden, erbij hoorden, respect, aanvaarding, erkenning, affectie en meer liefde ervaarden. Ze werden zelfstandiger. De positieve effecten werden door hun omgeving ook gezien en gewaardeerd.

Een uitdaging voor het beleid

De kinderarmoede in Vlaanderen stijgt, de kansarmoede neemt toe. Vaak gaat het om gezinnen met een etnische achtergrond. Het Vlaamse risico op generatiearmoede moet gekeerd worden. Dat kan door vrouwen sterker te maken, waardoor ze ook als moeder aan veerkracht winnen. De groepspraktijk van Kind en Preventie toont aan dat niet alleen de moeders sterker worden, ook hun omgeving en hun kinderen worden er beter van. Deze groep betekende voor elke deelneemster en voor al hun kinderen een keerpunt in hun leven.
Deze aanpak heeft zijn waarde bewezen. De organisatie en begeleiding van zo’n groep vraagt een groot engagement in tijd en middelen, maar als je dan de resultaten ziet … die zijn nauwelijks te meten. Deze methodiek verder uitbouwen vergt een langetermijnvisie en structurele middelen. Op basis van de opgebouwde deskundigheid kunnen groepsbegeleiders worden gevormd om gedurende een langere tijd samen een leerproces aan te gaan met maatschappelijk kwetsbare jonge moeders. Voor Kind en Preventie is het een uitdaging die men graag wil aangaan. Voor kwetsbare vrouwen is het een referentie-ervaring voor hun verdere leven. Voor de samenleving is het een krachtige hefboom tot sociale inclusie en een beter welzijn voor iedereen.