kinderen & jongeren

Onder de radar: jonge mantelzorgers

Leefsituatie en ondersteuningsnoden jonge mantelzorgers zijn onvoldoende gekend

Veel mensen denken dat mantelzorgers mensen van middelbare leeftijd zijn, die zorgen voor hun ouders. Nochtans zijn er ook veel jongeren die in een gezin wonen waar ze zorgen voor iemand met een handicap of ziekte. Te vaak blijft deze groep onder de radar van scholen en welzijnsorganisaties.

Jonge mantelzorgers zelf beschouwen zichzelf ook vaak niet als mantelzorger. Ze hangen hun thuissituatie niet graag aan de grote klok en vinden de zorg die ze geven vaak vanzelfsprekend. Omdat ze bang zijn niet begrepen te worden, of omdat ze op school niet aan hun zorgen van thuis willen denken.

Negatieve en positieve impact

De zorg kan nochtans een zware impact hebben op verschillende vlakken in hun leven. Uit buitenlands onderzoek blijkt dat ze minder goede resultaten behalen op school, een lagere levenstevredenheid en lager welzijn hebben, en een minder goede mentale en fysieke gezondheid. Deze impact is nog groter wanneer de jongere zorgt voor iemand met een verslaving of psychische problemen. Als jongeren iets ouder worden heeft de zorg vaak ook gevolgen voor het opleidingsniveau, de carrière, relaties en gezinsvorming. Maar het is niet allemaal kommer en kwel: er zijn ook positieve gevolgen. Zo voelen jonge mantelzorgers zich meer matuur dan hun leeftijdsgenoten en hebben ze werkrelevante ervaring die ze op school niet meekrijgen.

En in Vlaanderen?

In Vlaanderen is er nog maar heel weinig onderzoek naar jonge mantelzorgers gebeurd. Zo is het niet duidelijk hoeveel er zijn, wat hun zorg- en leefsituatie is, welke levenskwaliteit ze hebben en welke ondersteuningsnoden ze ervaren. Daarom startten het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin en het Departement Onderwijs en Vorming met een onderzoek, samen met de universiteiten van Gent en Leuven.

Uit de bestaande studie ‘Jongeren en Gezondheid’ van de Universiteit Gent kan al een schatting gemaakt worden van het aantal jonge mantelzorgers, omdat deze ook peilt naar de sociale omgeving van jongeren. Het is dan wel de vraag of er van een enge of brede definitie uitgegaan wordt. Een brede definitie gaat enkel uit van het opgroeien in een gezin waar iemand met een langdurige ziekte of handicap aanwezig is. Deze problematiseert waarschijnlijk onnodig te veel gezinssituaties. In de enge definitie wordt rekening gehouden met zorgtaken en verantwoordelijkheden van de jonge mantelzorger. Deze dreigt wel een aantal groepen uit te sluiten die geen concrete zorgtaken opnemen, maar wel degelijk de gevolgen van een zieke huisgenoot ondervinden omdat ze niet zorgeloos kunnen leven of te weinig emotionele steun ervaren.

In het onderzoek wordt een combinatie van beide definities gehanteerd, waarbij gevraagd wordt wie bij iemand woont met een handicap of chronische ziekte, en daarnaast hoeveel tijd een jongere besteedt aan hulptaken.

In het onderzoek ‘Loopbanen in het secundair onderwijs’ van de KULeuven vullen leerlingen elk jaar een vragenlijst in over hun schoolwelbevinden, motivatie en betrokkenheid. In 2018 werden vragen toegevoegd om jonge mantelzorgers te kunnen identificeren. Wie daarin aangeeft samen te wonen met iemand met een langdurige ziekte of handicap kreeg de uitnodiging om deel te nemen aan een online bevraging om een breder beeld te krijgen op de zorg- en leefsituatie.

In een derde deelonderzoek werden enkele jongeren uitgenodigd voor een gesprek. Ook het perspectief van ouders, school en zorgprofessionals kwamen aan bod om een beter zicht te krijgen op de belevingswereld en ondersteuningsvoorkeuren van de jongeren en op hoe leerkrachten en scholen met dit thema omgaan. De resultaten zullen in 2020 gepubliceerd worden en op een studiedag voorgesteld worden.

Nog werk op de plank

Wat met kinderen die niet opgenomen zijn in het onderzoek naar leerlingen van het secundair onderwijs? En wat met 18-plussers? Zij maken nog geen deel uit van dit onderzoek. En wat met jongeren die door het zorgen zo vaak niet op school zijn dat ze niet konden deelnemen aan het onderzoek? Bijkomend onderzoek is dus zeker nodig.

Maar dit onderzoek zal alvast bijdragen aan de kennis over Vlaamse jonge mantelzorgers en hopelijk het bewustzijn over en de (h)erkenning van deze doelgroep doen toenemen.

>> Artikel gebaseerd op ‘Vlaamse jonge mantelzorgers onderzocht’ uit Welwijs jaargang 30 nr. 3.