gezondheid

Nachtwerk is niet noodzakelijk ongezond

Column Marleen Finoulst

Nachtwerk en gezondheid, dat slaat als een tang op een varken. De zeldzame keren dat nachtwerk in de media komt, is de boodschap meestal negatief. Nachtwerk zou het risico op hart- en vaatziekten, diabetes en zelfs borstkanker vergroten – dat werd inmiddels gelukkig weerlegd. En het zou leiden tot chronisch slaapgebrek, waardoor burn-out en depressie om de hoek loeren. Toch ken ik een nachtarbeider die al jaren meedraait in zo’n ploegensysteem en nog steeds zo fit is als een hoentje. 

Pieter werkt ’s nachts in de fabriek, vier keer per week. Ik ontmoet hem iedere week in de sportclub. Nadat wij fris gedoucht maar moe na de gymles nog even blijven kletsen, vertrekt hij als eerste naar zijn werk. Altijd met een glimlach. ’s Nachts werken vindt Pieter geen opdracht. Hij is er al enkele tientallen jaren op ingesteld. Wanneer je de literatuur erop napluist, dan lees je dat sporten voor een nachtshift ideaal is om kwiek aan het werk te gaan. Het is één van de adviezen die nachtwerkers voor chronische gezondheidsproblemen moet behoeden. Niet na het werk gaan sporten, zoals de dagwerkers, maar ervoor. 

Veel lichaamsprocessen volgen het ritme van de biologische klok, zoals je slaap-waakritme, je concentratie en hormoonspiegels. Dat kan je niet omkeren. Het ritme loopt grotendeels synchroon met het dag-nachtritme. Daarvoor zorgt melatonine, een stof die door de pijnappelklier in de hersenen geproduceerd wordt. Overdag valt de productie zo goed als stil, terwijl ze ’s avonds en ’s nachts op volle toeren draait. Het hormoon cortisol volgt het omgekeerde patroon en houdt ons alert: overdag stijgt de spiegel en ’s nachts zakt ze opnieuw. Als dit bioritme verstoord is, omdat je in shiften werkt en vaak ’s nachts aan de slag moet, dan raken diverse fysiologische processen van slag. Nachtwerkers merken dat aan slaapstoornissen (wie ’s nachts werkt slaapt gemiddeld 2 uur per etmaal minder), concentratieproblemen, stemmingswisselingen en ze hebben vaak een verstoord eetpatroon met een grotere kans op overgewicht. Nachtwerkers lopen daardoor inderdaad meer risico op diabetes type 2, hartziekten en metabool syndroom. 
Voor wie moet meedraaien in een ploegensysteem, zijn er wel manieren om deze gezondheidsproblemen te voorkomen. Naast sporten voor het werk, is het heel verstandig om een stevige maaltijd te nuttigen met voldoende eiwitten (vis, vlees, peulvruchten), complexe koolhydraten (pasta, aardappelen, rijst) en groenten. Dat betekent meestal dat je je maaltijden op andere momenten plant dan de maaltijden van je huisgenoten die het klassieke dag-nachtritme volgen. Een stevige maaltijd voor het werk zorgt ervoor dat je een groot deel van de nacht doorkomt zonder bij te eten. Eten is te mijden tussen middernacht en 6 uur. Wie dat te lang vindt, zorgt best voor wat gezonde snacks (banaan, yoghurt, een boterham met kip of humus) die je meeneemt naar het werk. Terug thuis eet je een stevig ontbijt vooraleer je in je bed kruipt, anders riskeer je vroegtijdig wakker te worden. En vermijd sloten koffie tijdens de nacht, dat houdt je uit je broodnodige slaap.