ouderen

‘Er bestaat niet één recept voor cultuursensitieve zorg: heb oog voor de meerlagigheid van het individu’

Saloua Berdai Chaouni hamert op dezelfde boodschap
27.08.2020
Foto's
Jan Van Bostraeten

Saloua Berdai Chaouni geeft les aan de Karel de Grote Hogeschool, en werkt aan een doctoraat over dementie bij ouderen met een migratieachtergrond. Weliswaar sprak in 2011 al eens met haar over interculturele (ouderen)zorg. Welke ontwikkelingen heeft zij ervaren?

In 2011 werkte Saloua Berdai Chaouni bij integratiecentrum De8. Dat maakt ondertussen deel uit van Atlas, de dienst integratie en inburgering van de stad Antwerpen. Saloua geeft nu onder andere les in de richting Orthopedagogie aan de Karel De Grote Hogeschool, doet aan de VUB onderzoek naar dementie bij personen met een migratieachtergrond, en werkt voor het project Diverse Elderly Care aan de Erasmus Hogeschool Brussel samen met collega Ann Claeys aan een boek over cultuursensitieve dementiezorg dat begin 2021 zal verschijnen.
Hoe heeft Saloua de cultuursensitieve ouderenzorg de afgelopen tien jaar zien evolueren? “We zien een toename van ouderen met een migratieachtergrond die zorgbehoevend zijn. Zij zoeken naar extra ondersteuning als de mantelzorg het niet meer alleen kan bolwerken. In eerste instantie thuisverpleging, een woonzorgcentrum als het echt niet anders kan. Hoewel ik druppelsgewijs een toenemend besef bij zorgverstrekkers ervaar, heb ik het gevoel dat ik al vijftien jaar dezelfde boodschap moet brengen: het aanbod sluit nog steeds niet goed aan op de vraag.”

Niet alles culturaliseren

Wat is dan de grootste drempel? “Het gebrek aan persoonlijke zorg. Mensen hebben vaak het gevoel dat er een gebrek is aan personeel, waardoor zorgverleners de zorgvragers onvoldoende kunnen leren kennen om hen zorg op maat te kunnen aanbieden. Dat is een algemene nood in de zorg, voor autochtone en allochtone Belgen: iedereen wil een beetje tijd en aandacht krijgen.” 

“We moeten niet alles culturaliseren”, zegt Saloua. “Maar de zorg is nog altijd dominant wit. De mismatch is voor mensen met een migratieachtergrond het grootst. Elke oudere in een woonzorgcentrum wil graag ‘lekker eten’. Maar hoe dat ‘lekker eten’ ingevuld wordt, is voor iedereen anders. Voor sommigen verschilt dat meer van de standaardkeuken die aangeboden wordt, dan voor anderen. En dat geldt voor verschillende noden van ouderen.”
Kan een cursus cultuursensitieve zorg daaraan verhelpen? Of gaat het meer om luisterbereidheid in de praktijk? “Beide”, zegt Saloua. “Vergelijk het met autorijden: je hebt zeker de theorie met de verkeersregels nodig, maar het defensieve rijden leer je toch voor een groot deel door deel te nemen aan het verkeer. Houding, kennis en vaardigheden zijn nodig. Vormingen richten zich tot nu toe vooral op kennis, en zijn nogal culturaliserend en zien cultuur enkel maar als een eigenschap van de ‘Ander’. Dat is problematisch. Men gaat uit van een groepsbenadering die vaak stereotypisch is, en waarbij het individuele verhaal verloren gaat. Daar is zeker nog ruimte voor verbetering.” 

‘Ze’ bestaan niet

Met een open houding en vaardigheden om met hen te communiceren, kom je al ver. “Ga er bijvoorbeeld niet van uit dat elke oudere met Turkse roots moslim is. Kruis dus ook niet ongevraagd ‘vegetarisch’ aan op het formulier voor het eten in het ziekenhuis omdat je geen halal vlees in het aanbod hebt. Er zijn bijvoorbeeld hulpverleners die niet doorverwijzen naar thuisverpleging omdat ‘ze’ daar geen gebruik van maken. Wie zijn ‘ze’? Alsof je een recept hebt dat voor een hele groep geldt. Als we de vraag stellen: wat heeft de autochtone Vlaming nodig in de zorg? Kunnen we daar dan één antwoord op geven?” 
Gelukkig is er wel steeds meer aandacht voor in opleidingen. “Binnen sommige zorgopleidingen krijgt het stilletjes aan een belangrijker plaats, maar nog vaker zijn zulke vakken nu nog in de marge van de opleiding, als een keuzevak , of als ‘week van de diversiteit’ in plaats van het te integreren in het curriculum over heel de opleiding. Bijscholingen voor wie al aan het werk is, gaan vaak nog uit van gedateerde inzichten, en zijn helemaal niet meer up-to-date”, aldus Saloua. 

Iedereen is verschillend, sommigen iets meer dan anderen

“Er is discrepantie tussen woorden en daden bij zorgvoorzieningen”, zegt Saloua. “Je zal moeilijk een zorgaanbieder vinden die zegt dat diversiteit niet belangrijk is, maar in het beleid en de praktijk zie je er vaak niet veel van terug. Routines en structurele elementen staan innovatie vaak in de weg. Het wordt nog altijd gezien als een integratievraagstuk, terwijl het gaat over kwaliteitsvolle zorg bieden voor iedereen. Die switch naar persoonsgerichte zorg voor iedereen is nog niet gemaakt. Iedereen is verschillend, maar de ene nog net iets meer dan de andere in relatie met een dominant witte zorg.”
“Ouderen uit de groep Italiaanse arbeidsmigranten sterven nu terwijl ze eigenlijk weinig kwaliteitsvolle zorg op hun maat hebben gehad”, vertelt Saloua. “Dat mogen we niet aanvaarden. Het gebeurt ook stilaan met mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst. Hun mantelzorgers – veertigers en vijftigers – vragen zich af: zal zorg op maat nog voor ons zijn? Dat is jammer. Het is hoog tijd om een versnelling hoger te schakelen. We kunnen het ons niet permitteren aan dit tempo te blijven werken. Deze mensen hebben hier heel hun leven aan onze samenleving bijgedragen, en hebben ook recht op een waardige oude dag en daar maakt goede zorg op maat een onderdeel van uit.” 

>> De Karel de Grote Hogeschool organiseert samen met Kenniscentrum Wonen Welzijn Zorg webinars rond hefbomen voor cultuursensitieve zorg in woonzorgcentra (2 en 9 oktober). Deelnemen is gratis, maar inschrijven is wel verplicht. Meer info: https://www.kenniscentrumwwz.be/agenda/webinars-hefbomen-voor-meer-cultuursensitieve-zorg-de-woonzorgcentra